Những độc giả không ngờ tới
Với sự lan toả của mạng xã hội, ngày nay bạn sẽ phải đối diện với những độc giả mà bạn không ngờ tới. Nó sẽ ảnh hưởng đến cách bạn viết, bạn chia sẻ, khi trách nhiệm với câu chữ đã khác xưa.
Chia sẻ không vô tư
Nếu mọi người hay đọc những gì mình biết thì cũng có nghe mình nhắc đến là mình có 1 cái Threads. Mình vẫn dùng Threads như kiểu Twitter thời những năm 2010, thời mà nó là một cái chỗ để chia sẻ lung tung cũng như là một cái micro-blog cho những gì mình trải qua hàng ngày. Có thể là một bài viết hay ho nào đó mình mới đọc được, hoặc là một cái xàm gì đó mình mới vừa nghĩ ra, và quan trọng nữa là chia sẻ những cái gì mình viết ở trên substack.
Đương nhiên với sự tréo ngoe của cuộc đời, cái gì nghiêm túc đầy kiến thức mình muốn chia sẻ thì không có mấy người quan tâm; còn mấy cái thứ xàm xí mình viết lung tung thì lại đôi khi được ủng hộ một cách kỳ lạ. Thôi thì chịu vậy, mình happy nếu những gì mình viết có người đọc, thế là được rồi.
Nhưng dù thế nào đi chăng nữa, thì mình cũng không thể viết lách một cách vô tư như 10-15 năm về trước. Hò hét comment từng bàn thắng khi xem đá bóng, từng tình huống căng thẳng khi xem Dota, hoặc là comment theo những cái liveshow mà mình đang xem. Thêm cùng sự xuất hiện của algorithmic feed, các nội dung sẽ được recommend mà không đi theo thứ tự thời gian, mà sẽ đưa đến những thứ mà hệ thống cảm thấy là “phù hợp” nhất với mình. Khi những thứ mình viết ra cũng đi vào cùng một dòng chảy đó, tự nhiên bạn sẽ không muốn những gì mình viết trở nên lạc lõng. Một cách tự nhiên, từ sự thay đổi trong cách tiêu thụ nội dung, dẫn đến một sự thay đổi trong cách viết, cách truyền tải. Tự dưng, những lời bạn chia sẻ đều mang một cảm giác nó đang muốn nhắn gửi đến một ai đó, có một mục đích nhất định đằng sau.
Đi ngược lại dòng chảy của xã hội khó hơn mình tưởng. Và từ lúc nào đó, cách chia sẻ của mình cũng không còn được vô tư nữa.
Độc giả tôi biết và độc giả tôi không biết
Mình dùng từ độc giả vì đây là một bài viết, nhưng mà nếu trong đúng các từ mà nghe nó business-y hơn thì chắc là audience. Đó là những người đọc bài viết của bạn, những người xem photos hoặc videos của bạn, hoặc là nghe bạn hót trên podcast.
Thế giới của những năm trước được định hình bởi những nội dung được gửi đến những người nhất định. Khi bạn viết một cái bức thư, một cái email, bạn chỉ có một người gửi rõ ràng ở trong đầu, và nội dung hoàn toàn chỉ dành cho chính người đó. Đó là những độc giả, những người xem mà bạn biết; và có sự kết nối với họ ở một tầng nhất định. Có những context khác giữa bạn và người xem, và nó sẽ khiến tương tác của họ với nội dung của bạn theo những hướng rất riêng của họ mà bạn cũng có thể mường tượng được phần nào.
Với sự phát triển của algorithmic feed, bạn sẽ thêm một tệp audience mà bạn không ngờ tới, content của bạn được họ nhìn thấy và để ý đến hoàn toàn là dựa vào sức mạnh của thuật toán. Điều khác biệt của những độc giả này, đó là họ chưa bao giờ xây dựng context về bạn: họ không biết bạn là ai, họ không biết bạn có niềm đam mê và sở thích gì, và gần như không biết được personal views của bạn về các chủ đề văn hoá hay xã hội hay là gì. Thậm chí bạn có thể đang kể một inside joke mà cần phải biết trước khá nhiều thứ mới hiểu được.
Những cuộc chạm trán này, hầu hết thì harmless, hoặc là chỉ có một chút hiểu nhầm đơn giản. Đó là 90%, nhưng chỉ cần 10% còn lại là đã đủ bùng thành cuộc cháy to: nhiều khi chỉ là tranh cãi, nhưng rồi có thể dẫn đến name-calling, rồi đến vơ đũa cả nắm chửi xéo lên đến một cộng đồng nào đó(“à mày là XXX nên YYY là đúng rồi”). Thêm dầu vào lửa, những người xung quanh cũng bất bình và cũng phải nhảy vào tranh cãi, không ai nghe ai. Cãi nhau trên mạng thì thường làm gì có người thắng, chỉ có 3 bên cùng thua: bên chửi, bên cãi và bên người qua đường.
Viết cái gì nói cái gì?
Ở cái thời đại mà những gì bạn nói đều có khả năng được nhìn thấy bởi bất kỳ một người nào trên mạng, số lượng độc giả mà bạn không ngờ tới, trở nên nhiều hơn rất nhiều so với những độc giả mà bạn biết. Dù có hay dù không, bạn cũng sẽ bị ảnh hưởng bởi những người theo dõi bạn. Một mặt, bạn có thể không tự do với câu từ của mình được như trước; mặt khác, bạn có khả năng lan rộng và chạm đến không chỉ 100 mà có thể đến hàng trăm nghìn người khác. Nó như một tấm vé số diệu kỳ mà mạng xã hội mang lại cho bạn.
Mình biết có nhiều bạn trẻ cũng hay nói rằng: “đây là chỗ riêng của tôi, đây là tường nhà tôi, tôi muốn gì thì viết, tôi viết cho tôi đọc chứ không phải để phục vụ cho người khác”. Mặc dù đó là một ý tưởng nghe chừng đơn giản và hợp lý, nhưng mà mình lại nghĩ nó là một điều không thể, cũng như không nên. Tự do ngôn luận không đi kèm với việc bạn được bác bỏ trách nhiệm với những gì mình nói, nên khi những lời nói của bạn có ảnh hưởng, bạn không thể chỉ bảo vệ những gì mình viết vì “mình thích thế”.
Mình nghĩ những lời nói đều có sức mạnh và tầm ảnh hưởng của nó. Words are weapons, you can’t just wield it however you want. Nếu những câu chuyện gần nhà thì việc người nổi tiếng lợi dụng sức ảnh hưởng của mình để quảng cáo sai sự thật và đã bị kết tội lừa đảo. Xa hơn nữa là những câu chuyện lịch sử hoặc hiện đại về propaganda, về bưng bít thông tin, về chiến tranh truyền thông; còn về dân sự thì là lan truyền của fake news hoặc là những làn sóng tranh chấp bạo động xảy ra trên khắp nơi trên thế giới. Đương nhiên đó là những ví dụ vĩ mô, nhưng mà những thứ to lớn đều được bắt đầu từ những làn sóng nhỏ cộng dồn lại.
Chịu trách nhiệm với những gì mình viết ra, cũng đồng nghĩa với việc bớt đi sự vô tư trong chia sẻ. Một phần nào đó, nó mang lại một sự vô hồn trên mạng xã hội: một là các brand đang hô hào quảng bá sản phẩm của họ; hai là những người đang tự xây dựng thương hiệu cá nhân, lặp đi lặp lại những nội dung sáo rỗng viết theo format như rải tờ rơi “theo dõi mình đi”. Những người hài hước thú vị nhất, bây giờ chỉ còn tồn tại trong các group chat nhỏ, hoặc bạn chỉ có thể gặp được ngoài đời.
Mình thì vẫn viết, vẫn có đam mê chia sẻ. Muốn giữ được sự vô tư, nhưng vẫn mong được sự lan toả. Muốn mang được bản sắc cá nhân, nhưng cũng muốn được đa số đón nhận. Có lẽ đây là một sự tham lam, nhưng không thể vì thấy khó mà không làm. Hơi đi ngược dòng của xã hội một chút, nhưng có lẽ thế lại vui hơn.
Nếu bạn thích bài viết này, bạn có thể đọc thêm:
