Learning on the job
Vừa học vừa làm, là cách sử dụng thời gian của bạn một cách hiệu quả nhất. Xa hơn nữa, đó chính là khả năng học tập từ mọi phương diện.
Chủ động trong việc học
Dạo gần đây, trên mạng có nổi lên cái discussion về việc “Làm sao để người giỏi dạy mình”. Nhiều ý kiến đi qua đi lại, và mọi người đều đề cao việc là muốn để người khác dạy cho mình, thì mình phải bắt đầu từ một tinh thần học hỏi. Hãy làm một người ham học hỏi, cầu tiến, và biết cách tiếp thu, đó là lời khuyên chung từ những người đi trước - là cách để người giỏi muốn dạy bạn.
Sau nhiều năm đi làm, thì mình nghĩ những ý kiến đó là chính xác, nhưng chỉ là còn chưa đủ. Để người giỏi dạy mình thì đương nhiên là điều tốt rồi, nhưng chưa phải là tất cả. Điều tối quan trọng, đó là một khả năng của bản thân, để bạn có thể chủ động trong việc học tập.
Phải nói về người giỏi đi, nó cũng là một khái niệm không được định nghĩa rõ ràng. Sau nhiều năm giao tiếp với xã hội, bạn sẽ thấy xung quanh bạn có rất nhiều người giỏi, chỉ là đơn giản họ giỏi những mảng rất là khác nhau, vì họ đã dành rất nhiều thời gian và công sức trau dồi bản thân. Có người rất tài năng với những ý tưởng sáng tạo, có những người cực kỳ chặt chẽ với tư duy lập luận, có những người kể chuyện nghe như rót mật vào tai. Nếu bạn tham vọng và cầu tiến, bạn sẽ không muốn chỉ được một người giỏi dạy bạn, mà bạn sẽ mong muốn học hỏi từ tất cả những sự giỏi giang của những người xung quanh. Bạn không thể có 100 mentors, nhưng bạn có thể học hỏi từ 100 người khác nhau.
Một ý khác của nó, đó chỉ đơn giản là về sự hiệu quả trong sử dụng thời gian. Giả sử đi, bạn có một người sếp vô cùng tài năng và tận tình chỉ bảo. Mỗi tuần làm việc của bạn và của họ đều có 40-45 giờ làm việc. Sếp của bạn phải dành 50-60% thời gian cho công việc của bản thân, và ngoài ra có 4-5 bạn reports cần phải hướng dẫn. Chia một cách đơn giản, sếp của bạn, dù có tận tình và tử tế đến đâu, cũng chỉ có thể dành cho bạn ~4 tiếng mỗi tuần. Với 40 tiếng đi làm của bạn, chỉ cần bạn có khả năng chủ động học tập, thì chỉ với tốc độ bằng 10%, đã tương ứng với sếp bạn bỏ hết công sức để dạy bạn rồi. Thế nên, sử dụng 40 tiếng đó một cách thật sự ý nghĩa, sẽ giúp bạn trau dồi bản thân một cách vô cùng hiệu quả.
Cuối cùng, khi bạn biết cách chủ động học, bạn sẽ không chỉ dừng việc học tập của bạn ở trong thời gian của công việc. Bạn có thể học hỏi thêm từ những thứ xung quanh, từ những báo chí bạn đọc được, từ những câu chuyện bạn nghe được thoáng qua. Quan sát cách vận hành của xã hội, mà bạn cũng có thể nghiệm ra được nhiều điều. Những doanh nhân, những người trí thức thành đạt hay có các hội chơi tán gẫu với nhau, vì cùng một nội dung nói chuyện mà họ có thể nghe một hiểu mười, đúc kết ra được nhiều thứ và liên tục học hỏi điều mới. Mọi người không hề có ý định dạy nhau, nhưng việc giao tiếp, trao đổi với nhau giúp họ liên tục không ngừng phát triển.
Thế nên, thay vì tìm người giỏi để dạy mình, hãy bắt đầu bằng việc học một cách chủ động.
Vừa làm vừa học
Cùng ngẫm nghĩ lại quá trình đi học 12+4 năm của bạn đi (mình assume là nếu bạn có đọc bài của mình thì cũng đã đi làm và qua giai đoạn đại học). Bạn bắt đầu từ học đếm ngón tay, rồi sau đó đến phép cộng, chuyển qua phép nhân, vèo 1 cái là đến giải phương trình bậc hai, rồi chẳng hiểu từ đâu lên đến giải tích đạo hàm. Các kiến thức ở cấp độ cao hơn, nó được xây dựng dựa trên các kiến thức căn bản ở tầng thấp hơn. Bạn không bao giờ thắc mắc phép nhân, phép cộng, vì đó là những kiến thức vô cùng cơ bản mà nó là gốc rễ để xây đắp toàn bộ hệ thống kiến thức của bạn.
Đi cùng với kiến thức cơ bản đó là khả năng áp dụng. Bạn Lan đi xe đạp với vận tốc 200km/h thì sẽ mất bao nhiêu phút để đi từ Hà Nội đến London - đó là bài toán cụ thể, và bạn áp dụng sự hiểu biết của bạn để làm ngay một phép chia. Ví dụ đơn giản là thế, nhưng bạn càng học cao lên thì bài toán của bạn sẽ phức tạp hơn, như kiểu giải hệ phương trình khi học Lý học Hoá vậy. Trường học cũng sẽ chỉ dẫn cho các bạn cách định hình bài toán và đưa về một dạng căn bản nào đó để bạn có thể giải được. Một từ cũng hay được dùng trong công nghệ, đó là giải thuật - phương pháp để giải một bài toán từ những dữ kiện cho sẵn.
Quay lại với chủ đề của việc vừa học vừa làm đi. Nhìn lại về việc đi làm, bạn sẽ được giao cho những công việc, những task để làm. Đó là bài toán cụ thể mà bạn được giao để hoàn thành, và để bắt đầu giải được những bài toán được giao, bạn phải có được hệ thống kiến thức và cách thức giải bài toán mà bạn đang có trong tay.
Về kiến thức, bạn sẽ phải hiểu được các định nghĩa, các khái niệm, các hành động và mục đích bạn chuẩn bị làm. Nghiên cứu về định nghĩa, và nếu định nghĩa này dẫn đến những định nghĩa khác mà bạn chưa hiểu, hãy tiếp tục đi sâu thêm đến khi bạn nắm bắt được những thứ mà đang được nhắc đến. Bạn không thể chỉ dừng lại ở phép nhân khi không biết được phép nhân dựa trên phép cộng, vì như thế là bạn đang học vẹt phần kiến thức ở trên ngọn, mà không biết được cái gốc nó là ở đâu.
Phần thứ hai đó là cách làm, là giải thuật cho bài toán của bạn. Khi bạn hiểu được nội dung của đề bài, thì cách làm sẽ đến từ đâu? Đó chính là những ví dụ thực tiễn, mà bạn có học tập theo. Đó có thể là một bản template báo cáo mà bạn có thể làm theo. Đó có thể là một cái case study chuẩn chỉnh nào đó về các bước tiến trình mà bạn có thể cóp nhặt và học hỏi.
Điểm đặc biệt của hai thứ thông tin ở trên là gì? Đó là thông tin mà bạn có thể lấy được trong thời gian của bạn. Các kiến thức căn bản, các terminology chuyên ngành, các khái niệm cơ bản, bởi vì nó là hệ thống kiến thức căn bản, nên bạn có thể tự học và tìm hiểu. Các report mẫu, các ví dụ về bài làm, các case study đáng học tập, đó là những thứ bạn có thể tìm trong tài liệu có sẵn của công ty, hỏi thăm từ các đồng nghiệp cùng team, hỏi thăm bạn bè trong ngành (nếu có). Đặc biệt, nếu nói về algorithm, chắc các bạn trong ngành tech càng có thể mường tượng dễ dàng hơn, đó là kiểu tìm một ví dụ về cách implementation của một thuật toán, và ứng dụng vào trong task hiện giờ mình đang phải làm. Đó là gốc rễ của sự mày mò, để tự đi đào sâu vào vấn đề, hiểu được những khái niệm mình đang sử dụng, bài toán và giải thuật mình đang dùng.
Những sự mày mò này, là gốc rễ của việc tự học. Bạn biết cách mày mò, biết cách tự tiếp thu kiến thức, thì đó là cách để tận dụng thời gian làm việc hàng ngày của bạn để xây dựng cho bạn một nền tảng cực kỳ vững chắc. Và sau khi biết tự học và ngẫm nghĩ, đó sẽ là bước đệm, để bạn có thể học từ người khác.
Đánh giá và nhận định
Khi bạn học đến các cấp bậc cao hơn, bạn sẽ dần phải đối diện với các câu hỏi mở rộng hơn, những khái niệm hoặc là những vấn đề có nhiều cách phân tích, nhiều hướng tư duy và nhiều luồng ý kiến trái chiều. Để đi sâu vào nghiên cứu, bạn sẽ phải đào sâu tìm tòi nghiên cứu, phân tích và đánh giá, để tự đưa ra đáp án của chính mình.
Tương tự như vậy với việc đi làm, bạn sẽ gặp các vấn đề, các câu hỏi mở hơn, và bạn phải mở rộng suy nghĩ và đánh giá, và lựa chọn phương án phù hợp nhất để bạn đi tiếp. Để tiếp tục phát triển, khả năng đánh giá và nhận định chính là một trong những khả năng quan trọng nhất mà bạn cần phải phát triển. Bạn có thể được giao cho trọng trách planning cho cả một event, hoặc là được thiết kế cả một hệ thống lớn - có rất rất nhiều thứ cách thức, giải pháp khác nhau mà bạn có thể sử dụng. Làm sao để bạn có thể đưa ra lựa chọn phù hợp nhất?
Đó là những thứ đầu tiên mà bạn nên học từ những người cấp cao hơn, những người giao việc cho bạn, đó là tư duy của họ về việc nhận định một vấn đề, đánh giá một giải pháp. Đôi khi, những điều đó với họ rất là hiển nhiên, nhưng nó lại không hiển nhiên với những người xung quanh; vì vậy, bạn phải chủ động trong việc tìm hiểu và học tập từ những điều này.
Bạn nộp một bản báo cáo và nhận được feedback là không được, làm lại. Việc đầu tiên của bạn không phải là mở ngay cái báo cáo đó ra sửa, mà là bạn phải hỏi xin ngay ý kiến, xin feedback: vì sao lại phải làm lại, có phần nào ổn phần nào chưa ổn, nếu mình sửa theo hướng này có okay không? Ngược lại, bạn nộp bài và sếp ok ngay, bạn cũng phải tò mò và suy nghĩ tại sao nó lại được chấp nhận, mình cảm thấy mình làm tốt phần nào và không tốt phần nào, hoặc là mình đạt được tiêu chí gì khiến sếp lại đồng ý. Bạn cũng có thể chia sẻ và hỏi xem các đánh giá của đồng nghiệp, hoặc của người quen trong ngành, xem là cách bạn làm có đúng chuẩn hay không, hay còn gì mà bạn chưa giải quyết được.
Việc liên tục đánh giá, cũng như tìm hiểu nhận định của người khác về sản phẩm của bản thân, sẽ giúp bạn định hình một khả năng tư duy, về cách những người khác nhau có thể cùng đánh giá một vấn đề. Những sản phẩm của bạn được làm ra, bạn không chỉ làm ra nó để “xong việc”, mà nó là đánh dấu các mốc bản thân qua thời gian, về sự phát triển trong tư duy của bạn. Bạn nhìn lại sản phẩm bạn đã làm qua ở công ty trước hoặc là vài năm về trước, bạn cũng sẽ “à, nếu là bây giờ thì mình sẽ không làm thế này nữa, vì…” Khi bạn đặt tâm trí vào công việc, và quan tâm vào việc mình làm việc lần sau sẽ tốt hơn lần trước, đó là bạn đã phát triển thêm bản thân qua các lần đánh giá và nhận định của mình.
Mở rộng ra, bạn có thể bắt đầu nhận định và đánh giá thế giới bên ngoài. Bạn có thể xem một cái campaign marketing của một công ty khác đang chạy trên đường và nghĩ xem họ đang muốn làm gì và có thành công hay không. Bạn đọc một bài technical blog của một công ty khác và hiểu xem bài toán họ đang giải là gì và nếu là bạn thì bạn có làm gì khác không. Rồi mọi trải nghiệm cuộc sống của bạn, khi bạn biết cách nhận định và đánh giá, nó sẽ đắp thêm vào tích luỹ kinh nghiệm cho sự phát triển của bản thân.
Và đó, bạn đã trở thành một học sinh của tất cả mọi người.
Một số bài khác mình cũng viết về learning mindset, nếu bạn hứng thú với bài trên thì có thể đọc thử nhé!
Hehe, ví dụ như học được từ những bài post giá trị này thì cũng thật may mắn.
Anyway, nếu bớt 1 số từ "đi" chắc sẽ mượt hơn 1 tí. 👌