Từ mông lung đến cụ thể
Quay lại với guồng làm việc, thì tự nhiên thấy thời gian để viết lách của mình nó trôi đi đâu hết. Mình tự ngưỡng mộ mình của mấy tháng trước, ngồi xuống trước máy tính 1 tiếng là viết được cả nghìn từ. Chả hiểu chữ ở đâu ra mà văn chương lênh láng như thế.
Nói đi thì cũng có nói lại, mình hay ngẫm một chủ đề nào đó, ngẫm được 1 vài hôm, rồi khi nghĩ cho thông và đặt ra được những ý chính, thì lúc đó ngồi viết nó rất là nhanh. Kể cả khi làm việc cũng vậy, khi phải viết một cái gì đó dài dài thì mình cũng viết hết gạch đầu dòng ra, ngồi ngẫm về nó một vài hôm, sau đó dành được khoảng 1 buổi là viết được xong hết. Tiếc rằng những thứ gần đây mình dành suy nghĩ nhiều thì toàn là các bài toán nội bộ, và đến khi về nhà là não hết pin để suy nghĩ thêm về những thứ khác. Có được cuối tuần mở được máy cá nhân ra thì viết được vài dòng rồi lại thôi :)
Một phần rất lớn cảm hứng về viết lách của mình đến từ những cái gì mình đọc. Trong thời gian rảnh rỗi, mình có nhiều thời gian đi lượn Threads, đọc Hackernews và Reddit; mình sẽ thấy một topic nào đó khiến mình suy nghĩ và muốn suy nghĩ sâu hơn về nó một chút. Khi không có sức ép về thời gian hoặc deadline, cũng như những chủ đề rộng mở hơn, cách tiếp cận vấn đề của mình sẽ trừu tượng hơn, thiên hơn về khái niệm hoặc hướng đi. Khi không có một vấn đề nhức nhối cụ thể, cách nhìn của bản thân mình tự nhiên nhẹ nhàng hơn, suy ngẫm hơn.
Vèo một phát và mình trở lại với cuộc sống corporate, có vấn đề cụ thể, có sức ép của deadline và milestones. Những thứ mình nghiên cứu và cần giải quyết nó trở nên cụ thể và rõ ràng hơn rất nhiều. Các bài toán thì đều có success criteria, các cuộc bàn luận thì phải dẫn đến actionable items, vân vân và mây mây. Như một bước ngoặt 180 độ, mình nhảy ngay vào cái sự hối hả, bận rộn này, và cũng hàng ngày vắt óc lên để nghĩ hướng giải quyết các vấn đề được đặt ra.
Nhưng, có một điều quan trọng nhất, đó là mình cảm thấy thoải mái, và mình hoà nhập nhanh hơn tưởng tượng của chính bản thân mình. Mặc dù là bận rộn hơn, cường độ thì cao hơn; nhưng mình cảm thấy được sự kết nối của bản thân với những bài toán rất thú vị, những thử thách rất hay ho. Té ra, não của mình vẫn còn chưa nghỉ hưu được.
Tham lam là một sự cần thiết
Nói về ngữ cảnh, khi các hệ thống xung quanh bạn đều ở một scale nhất định, với hàng trăm tỷ records là chuyện thường ngày ở huyện. Tự nhiên, mọi bài toán xung quanh bạn đều trở thành bài toán triệu đô. Tương xứng với giá trị, đó cũng đều là những bài toán, những vấn đề không hề đơn giản.
Sống một cuộc sống an phận, bạn có thể được cấp trên giao cho 1 trong những vấn đề đó. Tuy nhiên, nếu bạn là một con người có niềm đam mê problem solving, thì thật sự là khó có thể an phận — vấn đề nào cũng khiến bạn thấy thú vị, vấn đề nào cũng có thể làm bạn trăn trở suy nghĩ. Bản thân mình, mình tự thấy lòng tham trong bản thân nổi lên — nhiều thứ mình muốn được nhảy vào ngẫm nghĩ, nhiều thứ mình cảm thấy muốn bàn luận, phải mở ngay máy ra viết nháp vài dòng SQL hoặc là vẽ vài trang excalidraw.
Tham lam đương nhiên là cũng có cái hại của nó. Có mấy hôm ngồi trong meeting bàn luận sôi nổi quá đến khô cả cổ, về nhà muốn hướng nội đến hết tuần. Có hôm viết cái doc dài ngoằng về mỏi nhừ hết cả vai. Và hại nhất là về nhà hết muốn mở máy cá nhân lên viết blog tiếp :)) Nhưng cái cảm giác đụng vào một vấn đề khó khăn, làm rõ được nó ra, rồi propose và implement hướng giải quyết, nó thực sự là rewarding. Và mỗi tuần về nhà, mình vui vẻ nghỉ ngơi, vì cảm thấy đã học thêm nhiều thứ mới và giải quyết thêm được những vấn đề mới.
Phải có một chút tham lam vào người, thì mới có động lực để phát triển.
Tham lam và tham vọng
Nghe thì đều là tham, nhưng nếu để ý một cách sâu xa thì hai điều này lại vừa khác biệt lại vừa có liên quan đến nhau.
Tham vọng mang ý chỉ về tầm nhìn xa hơn của bạn, là cái mà bạn mong muốn đạt được. Tham lam không đúng cách, chính là một hướng đi nguy hiểm để bạn không thể nào đạt được tham vọng của mình. Đó là khi bạn chọn cách ôm đồm, nhưng lại thiếu tính chiến thuật trong đó.
Ví dụ đi, bạn có một tham vọng để được promote trong kỳ review sắp tới. Bạn chọn làm 3 features cùng một lúc, vì nghĩ là ôm đồm làm nhiều features sẽ mang lại cho bạn sự ghi nhận từ cấp trên, và sẽ thành những gạch đầu dòng đẹp cho hồ sơ của bạn. Tuy nhiên, sự thật là công việc quá sức của bạn, bạn chỉ làm được 1 feature, còn lại 2 thứ dở dang; hệ thống thì vì có quá nhiều thay đổi dẫn đến mất ổn định, làm bạn tốn thêm nhiều công sức vào debug và maintenance. Kết cục là bạn lại bị burn out, thêm việc vào đầu mà lại không được promote — lose-lose-lose situation. Tương tự như thế, đó là một công ty đầu tư dàn trải quá nhiều hạng mục: cái gì cũng muốn làm, để rồi làm gì cũng không tốt và cuối cùng là thụt lùi.
Một trong những điều quan trọng nhất, khi bạn làm việc ở cường độ cao, đó là khả năng prioritization: bạn phải có một hệ thống thật là ổn định trong đầu, một mental model vững chãi xây dựng trên nền tảng kiến thức cơ bản, một khả năng bóc tách vấn đề và nhận diện mấu chốt trong một vấn đề lớn. Để đạt được tham vọng, hãy học cách đánh giá và ưu tiên làm những điều quan trọng nhất.
Thế nhưng, tham vọng mà đi kèm với tham lam là sao? Cũng là ví dụ như trên với 3 features, bạn đánh giá bản thân sẽ có thể làm được 1 feature quan trọng nhất, một cách chắc chắn và ổn định. Tham lam ở đây, đó là bạn vẫn nghĩ feature 2 và 3 có giá trị về sau, và bạn vẫn muốn có thể tiếp tục xây dựng nó nếu được. Vậy thì, bạn sẽ phải vừa tập trung giải quyết feature 1, nhưng trong lúc planning và execution vẫn phải có thêm chút cố gắng để chuẩn bị sẵn sàng cho việc bổ sung các feature 2 và 3 sau này nếu có thể. Push limit của bản thân thêm 1 xíu, push tư duy của mình sâu hơn 1 tị, và giải quyết vấn đề trước mắt với một tầm nhìn xa hơn — sự tham lam của bản thân sẽ tự nhiên trở thành một mấu chốt để đẩy bạn đi xa hơn 1 tí.
Mình cũng hay nói với mấy bạn juniors, nếu bạn là học sinh cấp 1, giải đi giải lại các bài toán cấp 1, bạn sẽ mãi chỉ là một học sinh cấp 1 xuất sắc — bạn sẽ không thể tự nhiên trở thành học sinh cấp 2 được. Nếu bạn là một junior, và tiếp tục chỉ xoay quanh làm những công việc của 1 junior, bạn sẽ không thể expect ngồi đủ năm đủ tháng và bạn sẽ trở thành senior được. Phải bước ra khỏi comfort zone một chút xíu, phải tham lam một chút xíu, làm những việc khó hơn khả năng của mình một chút để nâng cấp bản thân. Ở những công ty với hệ thống đánh giá năng lực chuyên nghiệp, khi bạn là một junior nhưng đã thể hiện khả năng làm việc của senior, đó mới là lúc cơ hội thăng tiến của bạn tìm đến.
Hãy học cách tham lam, một cách khéo léo.