Góc nhìn và rốn vũ trụ
Sự quan trọng của góc nhìn trong việc nhận định vấn đề, và có một số góc nhìn thì quan trọng hơn các góc nhìn khác.
Note: 8/3 vừa rồi là cuối tuần nên là mình không có check substack tí nào. Chúc mừng (belated) ngày quốc tế phụ nữ!
A matter of perspective
Một ngày như bao ngày bình thường nọ, mình - một con người của thời đại mới - đang tham gia vào activity thường gặp nhất trong thời đại này, đó là doomscrolling. Lướt vài vòng Thread, mình tua qua một cái joke về ngành Software Engineer (chắc chắn là content thôi), đại loại là: “I wanted to be a software engineer, not a historian trying to understand 10-year-old code”.
Mặc dù cái joke này thì cũng không xứng đáng nhận đc 1 like của mình, nhưng mà nó cũng giúp mình nghĩ đến cách mà mọi người nhận định về một vấn đề, và cách nào để nghe nó nói cho nó văn vả, cho nó hay ho hơn hẳn. Đúng là “refactor old code” thì nghe không thể nào cuốn được bằng “research the history of code to develop the new future”, phải không? Nếu nhìn một cách tích cực thì có thể mô tả vấn đề một cách rất hấp dẫn, nhưng khi mà đã không vừa lòng ưng ý, thì cách nhìn nhận của chúng ta có thể biến mọi thứ trở nên tiêu cực.
Thời gian gần đây mình cũng có nói chuyện với mấy đứa bạn của mình, trong đó có mấy người không được quá vui vẻ với công việc hiện tại. Quả là khi đã không vừa mắt thì nhìn cái gì nó cũng thành xấu xí: cái ABC này chắc cũng không đi đến đâu đâu, sếp làm cái XYZ này chắc là lại có mưu toan gì đây, rồi làm việc với người này người kia cũng không thể nào vừa ý. Đương nhiên là bạn mình than phiền là cũng có lý do của nó, nhưng cả mình và nó đều nhận thấy là đều có thể những suy nghĩ rất khác nếu mà góc nhìn nó lại khác đi.
Mình có một hội group chat, của các anh em cùng hội đá bóng với mình từ 10 năm về trước; mặc dù group chat thì vẫn còn chém gió lung tung về đủ thứ chuyện trên trời dưới đất nhưng rủ đi đá bóng thì đã ít hơn nhiều. Cũng vì thân nhau nên đôi khi mọi người cũng sẽ bàn luận các chủ đề rất là lan man, chín người mười ý. Running joke của cái group này là cãi nhau một thôi một hồi rồi sẽ có đứa kêu lên “thôi, it’s all about perspective” (rồi chuyển sang cãi nhau về chủ đề khác).
Mọi việc, đều có thể rất khác nhau, khi nhìn theo các pespective khác nhau.
Giá trị của perspective và rốn vũ trụ
Đương nhiên khi đã nói đến perspective rồi thì là khỏi cãi nhau; mỗi người đã xây dựng những góc nhìn của riêng mình và họ sẽ khó mà thay đổi được. Đây cũng là lý do bạn đọc các cuộc tranh cãi trên mạng thì nhiều khi nó có thể bị đẩy lên đến mức rất là căng thẳng. Thực sự là các bên đã xây dựng ra lập trường của mình rồi, họ đã nhận định rồi; không có chuyện phe đối diện vì thấy các lập luận của họ mà sẽ thay đổi lại suy nghĩ, thế nên cãi vã này sẽ không có kết cục, không có người thắng mà chỉ có tất cả cùng thua: người tham gia, người xem, và cả những người qua đường…
Một điều khá quan trọng trong tư duy phản biện (critical thinking), đó là chấp nhận được nhận định của người khác, cũng như là hiểu được lý do họ dẫn đến những nhận định như vậy. Sẽ có những nhận định mà bạn nên lắng nghe, vì họ có thể mang ý tốt, có những lập luận chặt chẽ, và xuất phát từ những giá trị tốt đẹp. Cũng có những nhận định mà thực sự là bạn nên bỏ ngoài tai, bởi vì họ bắt đầu từ những nền tảng hoặc tư duy sai lệch, đó là những perspective có thể nói là vô giá trị đối với bạn.
Giá trị của các perspectives khác nhau, đối với bạn có thể là khác nhau rất rất nhiều, và một phần quan trọng của cuộc sống đó là tìm ra những con người, mà có những perspective mà bạn cảm thấy là xứng đáng lắng nghe, xứng đáng bàn luận và xứng đáng đồng hành. Nó là hành trang xây dựng cuộc sống cho cả đời.
Một trong những hướng tư duy mà mình cảm thấy rất quan trọng với mình khi giải quyết những vấn đề khó khăn, thì mình gọi nó là tư duy rốn vũ trụ. Cụm từ “rốn vũ trụ” chắc nó hơi già rồi, kiểu có thể là mình nghe từ bé, nhưng mà chả hiểu sao nó vẫn stick lại trong đầu. Thôi kệ, cứ đặt tên như thế rồi đến đâu thì đến.
Thế giới quay quanh bạn
Rốn vũ trụ, hay là tâm điểm của vũ trụ, là khi bạn cảm thấy là trung tâm của vạn vật, và cả thế giới đều chạy quanh bạn. Theo mình, đó là khi mình đặt bản thân vào trong một vấn đề, và biến bản thân thành nhân vật chính: mọi thứ xảy ra là do mình, và cách giải quyết cũng sẽ đến từ mình, what should I do?
Một ví dụ đơn giản có thể đến từ chuyện bạn đi apply đi tìm việc mới. Bạn rải CV cho hàng trăm công ty để không nhận được một lời hồi đáp nào. Rất bực bội và frustrated, bạn than thở và kêu gào là thị trường khó khăn, nhà tuyển dụng thì khó tính, HR khắt khe trong việc lọc CV. Tuy nhiên đó là những yếu tố bên ngoài, mà bạn không có thể tác động được; người duy nhất bạn có thể ảnh hưởng được là chính bản thân bạn mà thôi. Khi quay lại và cho bạn thành chủ đề chính của câu chuyện, thì bạn sẽ có thể tư duy ra được các hướng khác nhau: CV của mình chưa đủ tốt nên chưa vượt qua vòng gửi xe, thì mình có thể viết đi viết lại CV cho đến khi nó thú vị hơn không? Nếu mình chưa tốt trong giao tiếp phỏng vấn, thì có cách nào để mình luyện tập không? Mình đã đủ rộng rãi trong việc tìm kiếm của mình chưa, mình có thể mở rộng thêm bằng hướng nào nữa, bạn bè, người thân, đồng nghiệp cũ?
Khi bạn là chủ đề và nguyên nhân của mọi thứ, thì bạn cũng sẽ là nhân vật chính để giải quyết vấn đề, và bạn sẽ có những action plan cho các giai đoạn tiếp theo. Một điều rất dễ xảy ra khi gặp vấn đề khó nhằn, đó là bạn dễ nhụt chí với hoàn cảnh khó khăn trước mắt, hoặc đổ lỗi cho hoàn cảnh. Nhìn nhận vấn đề với bạn làm trung tâm, là người duy nhất có thể giải quyết được vấn đề, thì sự chú ý của bạn sẽ nhắm về giải pháp, về những hành động bạn có thể làm được. Action-oriented, cũng như proactive problem-solving, sẽ giúp bạn nhẹ nhàng hơn rất nhiều trong việc giải quyết vấn đề.
Sếp giao một task khó và deadline ngắn nhưng về những thứ bạn chưa làm bao giờ? Đó là do bạn thiếu kiến thức, phải tìm đồng nghiệp bạn bè hoặc expert xung quanh để tìm hiểu thêm về nó. Thời gian quá gấp gáp, thì có phải khả năng quản lý dự án của mình chưa đủ tốt? Nên check in cẩn thận với sếp để không bị làm sai hướng tốn thời gian, hoặc là communicate về các risk, để sếp có thể giản lược yêu cầu và tập trung vào những phần quan trọng nhất bắt buộc phải hoàn thành. Bạn làm gì có thời gian để than thân trách phận, thời gian đó có phải dành cho việc hoàn thành task thì hiệu quả hơn đúng không?
Đừng sụp đổ thành hố đen
Đây cũng không phải là cách tư duy hoàn hảo, nó cũng có những điểm yếu của nó. Khi bạn không quá tự tin vào chính bản thân mình, tự cho bản thân là lý do của các vấn đề, nó có thể ảnh hưởng đến self-esteem. Khắt khe một chút với bản thân, nhưng là để tìm những cái gì mà mình có thể làm được, những hành động mà mình có thể giải quyết trước mắt. Cuối cùng, có thể việc vẫn chưa đạt như ý muốn, nhưng mà bạn có thể tự hào là bạn không chùn bước và vẫn lao đầu vào giải quyết nó một cách đầy quyết tâm.
You live, you try and you learn.